Jakie niedojrzałe mechanizmy obronne wyróżniamy?

Są to m.in.

1. Projekcja
2. Zachowania bierno – agresywne
3. Acting out
4. Fantazje schizoidalne
5. Somatyzacja
6. Hipochondryzacja,
7. Introjekcja
8. Dysocjacja
9. Regresja

 

Czym jest projekcja?

To mylne przypisywanie innym osobom własnych, nieakceptowanych myśli, uczuć lub impulsów, które są źródłem zagrożenia i których nie rozpoznaje się jako własnych. Projekcja obejmuje silne uprzedzenia, odrzucanie bliskości poprzez nieuzasadnioną podejrzliwość, nadmierną czujność, koncentrację na doznawanych niesprawiedliwościach.

Zobrazujmy to przykładem: Nie lubię kogoś i mam chęć go skrzywdzić a mówię, że to ta osoba mnie nie lubi i chce skrzywdzić.

 

Na czym polegają zachowania bierno – agresywne?

To forma agresji niebezpośredniej, wyrażanej wobec innych poprzez bierność. Fasada pozornej gotowości do współdziałania i udzielenia pomocy maskuje ukryty opór lub niechęć. Przykładami tego mechanizmu są m.in.:

1. kreowane niepowodzenia;
2. zaniedbywanie obowiązków tłumaczone zapominaniem o nich;
3. odwlekanie podjęcia działań i opóźnianie wypełniania istotnych zadań, oczekiwanych przez innych;
4. blokowanie działań podjętych przez innych;
5. rozmyślne, powolne lub błędne wykonywanie zadań, których się nie chce zrobić;
6. bezzasadna krytyka lub lekceważenie osób będących z jej zawodowego lub społecznego punktu widzenia autorytetami;
7. choroby, które są bardziej uciążliwe dla otoczenia niż dla osoby chorej;
8. prezentowanie głupich i prowokacyjnych zachowań, by zwrócić na siebie uwagę;
9. błaznowanie, by uniknąć wchodzenia w takie interakcje, które wymagają współzawodnictwa.

Co to jest acting-out?

 

To bezpośrednie rozładowanie (ekspresja) nieuświadamianych impulsów i życzeń, mające na celu uniknięcie napięcia i uświadomienia sobie uczuć, które im towarzyszą. Obejmuje zachowania impulsywne i wybuchy wściekłości. Jednostka nie przejmuje się możliwymi negatywnymi konsekwencjami zarówno na poziomie osobistym, jak i społecznym. Do zakresu zachowań tego typu zalicza się zachowania przestępne, akty impulsywne, wybuchy złego humoru, zadawanie sobie fizycznego bólu przez uszkadzanie ciała w celu zmniejszenia napięcia (lęku lub depresji), stałe używanie leków, narkotyków, czerpanie przyjemności z niepowodzenia, perwersje.

 

Posłużmy się przykładem. Kobieta po opuszczeniu szpitala zdradziła swojego męża z czterema mężczyznami w ciągu jednego miesiąca, z czego dwóch poznała w hotelowych kafejkach a jeden był osiemnastoletnim chłopcem na posyłki. Przedtem, poza mężem, nie wykazywała zainteresowania mężczyznami.

 

Co rozumiemy pod pojęciem fantazji schizoidalnych?

Ten mechanizm charakteryzuje się skłonnością do używania fantazji i odsuwaniu się od ludzi w poszukiwaniu samotności (pogrążaniu się w autystycznym wycofaniu) w celu rozwiązania konfliktu, poradzenia sobie z frustracją i uzyskania gratyfikacji. Wiąże się z unikaniem intymności oraz ekscentrycznym sposobem zachowania, by zrazić do siebie ludzi.

Fantazje schizoidalne służą zaspokojeniu niespełnionych potrzeb związanych z interpersonalnymi kontaktami oraz ukrywaniu agresywnych lub seksualnych impulsów. Stanowią zatem formę obrony przed nieakceptowanym zachowaniem. Osoby stosujące ten mechanizm nie traktują fantazji jako rzeczywistości i nie działają w oparciu o nie. Istotnym ich składnikiem jest „prymitywna idealizacja”.

Spójrzmy na przykład. Osoba swoim zachowaniem zraża znajomych, którzy unikają odwiedzania jej. Jednocześnie osoba twierdzi, że ich towarzystwo powoduje, że czuje się smutna. Czyta poradniki o „idealnych” związkach. Wieczorami udaje się do restauracji, patrząc na ludzi, zastanawiając się i fantazjując, jak byłoby z każdym widzianym, potencjalnym partnerem.

 

 

Jak rozumiemy pojęcie somatyzacji?

To mechanizm, który charakteryzuje odczuwanie dolegliwości (np.: bólu głowy, brzucha, duszności, drżenia rąk, kołatania czy kłucia serca, bolesności w okolicach klatki piersiowej, nudności i wymiotów, szumów w uszach, ściskania w gardle, uczucia duszenia, omdlenia, zasłabnięcia, itp.), które sugerują występowanie choroby somatycznej (czyli takiej, która ma charakter niepsychiatryczny). Jednocześnie badania (laboratoryjne, obrazowe, fizykalne) nie wskazują na występowanie przesłanek, które potwierdzają odczuwane dolegliwości i wystąpienie choroby. W rzeczywistości dolegliwości stanowią odpowiedź na nieuświadomiony lęk i napięcie, związane z sytuacjami stresogennymi (separacja, próba zakończenia związku przemocowego, ryzykowna zmiana sytuacji życiowej, zawodowej, utrata bliskiej osoby, samotność, itp.). Somatyzacja polega na kierowaniu zarzutów, pretensji i lęku najpierw do siebie, przerzucenia ich na inne osoby, a następnie ubrania w formę narzekania z powodu np.: odczuwania bólu czy chorób somatycznych. Ten mechanizm pozwala jednostce obarczyć innych własnym bólem lub dyskomfortem, zamiast bezpośrednio przedstawić potrzeby czy skarżyć się, że nie zaspokajają potrzeby zależności (często niewyrażonej). Taka strategia danej osoby była w przeszłości wzmacniana (tzw. wtórny zysk).

Inaczej – to psychogenne zaburzenie czynności narządów wewnętrznych. Jest ono skutkiem zmiany szczególnych (na ogół nieświadomych) procesów psychicznych w taki rodzaj funkcji narządu, który zastępuje procesy psychiczne i umożliwia ich pośrednią ekspresję.

Popatrzmy na przykład. Osoba odczuwa przewlekły ból głowy po przyjściu do domu i cały czas w trakcie przebywania w nim. Ból mija lub staje się niezauważalny po wyjściu do pracy. Narasta w momencie kolejnej wymiany zdań w domu z partnerem czy rodzicami, które odczytuje jako dręczenie psychiczne, formę przemocy psychicznej, podważania jego kompetencji, samooceny i/lub uwsteczniania (traktowania jako dziecko). Badania nie wykazały istnienia choroby. Ból występuje z różnym natężeniem i w zależności od stopnia konfrontacji w domu. Osoba odczuwa lęk, który wiąże się z długotrwałym poszukiwaniem nowej pracy, niskimi i niesatysfakcjonującymi zarobkami i potrzebą zmiany, której nie potrafi zaaranżować i unika.

 

Czym różni się somatyzacja od hipochondryzacji?

Jak pamiętamy w somatyzacji osoba wpierw kieruje zarzuty, pretensje i lęk do siebie a następnie przerzuca go na inne osoby, by w końcu zacząć narzekać z powodu odczuwanego bólu czy chorób somatycznych.

W hipochondryzacji obserwujemy odwrotny proces. Osoba przekształca w kierunku do siebie zarzuty kierowane do innych ludzi, a wynikające z utraty bliskich, osamotnienia oraz nieakceptowanych agresywnych impulsów. Przejawia się w koncentracji na doznaniach płynących z ciała, przywiązywaniu nadmiernej wagi do najmniejszych nawet zaburzeń funkcjonalnych, zwłaszcza bólowych, wyolbrzymianiu objawów istniejących schorzeń somatycznych, nadmiernej obawy o własne zdrowie, cierpieniu psychicznym i odrzucaniu zapewnień lekarskich o braku choroby. Objawy utrzymują się co najmniej 6 miesięcy, występują mniej licznie i są bardziej stałe niż w somatyzacji. Osoba jest przekonana o występowaniu maksimum dwóch poważnych chorób somatycznych, z których co najmniej jedną nazywa po imieniu, przy czym w badaniach wykluczono istnienie rzeczywistej choroby fizycznej.

Zobrazujmy to przykładem: Osoba uważa, że objawy spoczynkowego drżenia rąk związane są z występującą u niej chorobą Parkinsona (której faktycznie nie stwierdzono) i nakazuje znajomym liczenie ich występowania w ciągu dnia. Kiedy w odwiedziny przyjeżdża córka z Irlandii, osoba oskarża ją, iż nadmierne i bezustanne opiekuje się własną rodziną i zaniedbuję matkę, która może w każdym momencie umrzeć.

 

Czym jest introjekcja?

To mechanizm polegający na wprowadzeniu przez podmiot do wewnątrz siebie (psychiki) możliwie największej części świata zewnętrznego w postaci przejmowania (a więc uczynienia swoimi, identyfikowania się z nimi) przekonań, zachowań osoby cenionej, reguł otoczenia, które stają się przedmiotem nieświadomych fantazji. Bazuje na przeciwstawieniu: podmiot (Ja) — obiekt (świat zewnętrzny) jako współwystępującego z podziałem na: przyjemność — przykrość. Stanowi przeciwieństwo projekcji (pierwszy omówiony w tym artykule mechanizm).

Przykład: Wdowiec przejmuje upodobania kulinarne zmarłej żony.

 

Co oznacza dysocjacja?

Mechanizm dysocjacji stanowi czasową reakcję danej osoby na traumatyczne przeżycie, jak np.: katastrofa naturalna, wypadek, wielokrotne doświadczenie przemocy, przerażające przeżycie. Charakter zdarzenia przekracza zdolność osoby do poradzenia sobie z nim, zatem by uniknąć cierpienia dochodzi do drastycznej modyfikacji własnej osoby poprze zakłócenie integracyjnych funkcji świadomości lub tożsamości. Co to oznacza w praktyce? Osoba blokuje odczuwanie bólu, cierpienia, przerażenia, zagrożenia życia m.in. poprzez amnezję, „wyjście poza ciało”, derealizację, depersonalizację, zaburzenia neurologiczne motoryki (spowolnienie ruchów), osłupienie. Jednocześnie układ nerwowy nie wykazuje odchyleń od normy i nie można wskazać jednoznacznej przyczyny psychologicznej lub organicznej takiego stanu. Obejmuje większość konwersyjnych reakcji histerycznych, nieuzasadnione poczucie wyższości lub zupełną obojętność względem czegoś lub kogoś i krótkotrwałą odmowę spostrzegania odpowiedzialności za własne działania. W ten sposób możliwe jest realizowanie nieakceptowanych dążeń i pragnień.

Mechanizm ten może uruchamiać się w przyszłości w sytuacjach nasilonego stresu.

Dysocjacja różni się od innych niedojrzałych (prymitywnych) mechanizmów obronnych tym, że nie stanowi normalnego sposobu reakcji na wczesnych etapach rozwoju (we wczesnym dzieciństwie).

Zilustrujmy to przykładem. Osoba doświadczająca przemocy, w chwilach bezradności i poczucia utraty kontroli nad ciałem zachowuje złudzenie kontroli psychicznej. Może także oderwać się od traumatycznego wydarzenia w trakcie jego trwania.

 

W jaki sposób objawia się regresja?

To powrót po wpływem sytuacji stresogennych do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszego okresu rozwojowego. Kryzys pojawia się, gdy jednostka dostrzega narastające konflikty i trudności, a dotychczasowe sposoby radzenia sobie z nimi były nieskuteczne. Może objawiać się na płaszczyźnie emocjonalnej (odczuwanie siebie jako dziecka, przypominanie sobie uczuć podobnych do tych odczuwanych jako dziecko, itp.).

Przykład: Osoba dorosła reaguje płaczem, wdaje się w bójki, niszczy swoją własność, zachowuje się lub ubiera infantylnie, posługuje się słownictwem oraz wymową typową dla małych dzieci.

 

Autorka: dr Monika Gmurek (https://www.fundacjaart.pl/ludziefundacji/monika-gmurek-ekspert-fundacji-a-r-t-przeciwprzemocy-pl/)