Wśród neurotycznych mechanizmów obronnych wyróżniamy m.in.:
- Przemieszczenie
- Intelektualizację
- Izolację
- Racjonalizację
- Reakcję upozorowaną
- Wyparcie
- Anulowanie
Na czym polega przemieszczenie?
To nieświadome przenoszenie w pełni świadomych, własnych, negatywnych uczuć lub agresywnych reakcji, zachowań np.: z jednej osoby, postrzeganej jako bardziej niebezpieczna, na inną osobę, uważaną za mniej groźną.
Spójrzmy na przykład: Osoba doświadcza przemocy psychicznej od partnera, któremu nie potrafi się sprzeciwić. Nienawidzi go i życzy mu jak najgorzej, jednak w momentach konfrontacji nie jest w stanie powiedzieć tego, co chce i czuje, gdyż opuszcza ją odwaga. Po kłótni z partnerem, idzie do pokoju dziecka i karze mu coś zrobić. Gdy odmawia lub wykonuje czynność nieśpiesznie osoba wpada w furię, krzycząc na dziecko, szturchając, nawet bijąc.
Jak mam rozumieć intelektualizację?
To mechanizm polegający na:
- unikaniu wnikania we własne uczucia,
- przywiązywaniu uwagi do mało znaczących szczegółów, by ustrzec się przed widzeniem całości sprawy,
- myśleniu o przykrych zdarzeniach w terminach abstrakcyjnych w miejsce przeżywania ich, dzięki czemu stają się one odrealnione.
- przesadnym zwracaniu uwagi na przedmioty nieożywione w celu uniknięcia intymnych stosunków z ludźmi.
Przyjrzyjmy się przykładowi: Osoba z lubością rozwodzi się nad wyzwaniami i problemami współczesnego świata, dzięki czemu nie musi myśleć o własnym uzależnieniu od alkoholu i współistnieniu w związku przemocowym.
Czym jest izolacja?
To oddzielenie myśli od związanych z nimi uczuć. Polega na wykluczeniu elementów emocjonalnych ze świadomości w wyniku czego osoba traci kontakt z uczuciami związanymi z danym wydarzeniem, lecz pozostaje świadoma elementów poznawczych (np. pewnych szczegółów sytuacji traumatycznej).
Zobrazujmy to przykładem: Chłodne planowanie szczegółów maskowania śladów przemocy fizycznej na twarzy.
Co stanowi istotę racjonalizacji?
To mechanizm polegający na tym, że jednostka po fakcie wynajduje pozornie racjonalne (logiczne), samooszukujące, uspokajające ją lub korzystne dla niej uzasadnienia swoich decyzji, niepowodzeń, postaw lub nieakceptowanych zachowań. Wyjaśnienia te nie odpowiadają rzeczywistości, a prawdziwe motywy pozostają często ukryte lub znajdują się poza świadomością danej osoby. Czemu to ma służyć? Celem jest zachowanie dobrego samopoczucia jednostki. Warto zapoznać się z dwiema odmianami tego mechanizmu:
- Kwaśne winogrona – osoba uznaje za nieważny cel, którego nie udało jej się osiągnąć.
- Słodkie cytryny – osoba wmawia sobie, że przykre zdarzenia i sytuacje, będące jej udziałem są w rzeczywistości przyjemne.
Popatrzmy na przykład: Bije mnie, lecz go nie opuszczę, bo wiem, że mnie kocha. Dla niego jestem w stanie znieść wszystko.
Co mam rozumieć pod pojęciem „reakcja upozorowana”?
Inaczej formacja reaktywna. Mechanizm ten polega na zastępowaniu własnych, nieakceptowanych myśli lub uczuć (np. w stosunku do jakiejś osoby) zachowaniem, myślami lub uczuciami skrajnie przeciwnymi.
Na przykład: Osoba doświadczająca przemocy opiekuje się partnerem – sprawcą przemocy, gdy sama potrzebuje czyjeś opieki i wsparcia. Kocha kogoś, kogo naprawdę nienawidzi.
Jak działa mechanizm „wyparcia”?
Inaczej represja. To niedopuszczanie do świadomości (wyparcie pierwotne) lub usuwanie ze świadomości (wyparcie wtórne) i utrzymywanie poza nią niepokojących życzeń, myśli, wyobrażeń, doświadczeń lub wspomnień, które są bolesne i budzą lęk. Może objawiać się pozornie irracjonalną naiwnością, lukami pamięciowymi lub ignorowaniem informacji płynących z narządów zmysłu. Jednostka nie jest w stanie przypomnieć sobie niepokojących ją pragnień, doznań, myśli lub doświadczeń.
Przyjrzyjmy się przykładowi: Osoba zapomina, że ma udać się na policję, by złożyć zawiadomienie o znęcaniu się fizycznym i psychicznym nad nią przez partnera. Przekonuje samą siebie słowami: „nic takiego się nie dzieje”.
Czym jest anulowanie?
Inaczej odczynianie. To usuwanie nieakceptowanych myśli, wyobrażeń, czynów poprzez rytualne, magiczne gesty, słowa, działania symboliczne. Ich celem jest zanegowanie, naprawienie lub zadośćuczynienie (odkupienie, wynagrodzenie komuś) za poprzednie nieakceptowane myśli, uczucia lub działania. Rytuał jest odczuwany jako przymus i nie poddaje się ocenom intelektualnym. W odróżnieniu od rytuału religijnego, wykonywany jest samotnie.
Spójrzmy na przykład: Osoba, w momencie, gdy pojawiają się myśli o wymuszonym lub nieakceptowanym akcie seksualnym z partnerem, potrząsa głową tak, jakby je wyrzucała ze świadomości. W ten sposób stara się je „zakopać” jak najgłębiej w głowie lub „opróżnić” umysł z tych bolesnych wspomnień. Czyni tak za każdym razem, gdy niepożądane wspomnienia wracają.
Autorka: dr Monika Gmurek (https://www.fundacjaart.pl/ludziefundacji/monika-gmurek-ekspert-fundacji-a-r-t-przeciwprzemocy-pl/)
Zdjęcie: Monique Weitch Photography