Czym są dojrzałe mechanizmy obronne? To zazwyczaj świadome i mające dużą wartość „sposoby” przystosowania się do rzeczywistości.

Jakie dojrzałe mechanizmy obronne wyróżniamy?

1. Antycypację
2. Tłumienie (Supresję)
3. Humor
4. Sublimację
5. Altruizm

Czym jest antycypacja?

To zdolność realistycznego przewidywania, że może wystąpić sytuacja stresogenna o charakterze zewnętrznym lub wewnętrznym, jakieś zagrożenie lub utrudnienie. Zdaję sobie z tego sprawę, myślę o tym, dzięki temu nie jestem zaskoczony/a i oswajam się z nadchodzącą sytuacją. Pozwala mi to lepiej przygotować się na zmierzenie z nią a w konsekwencji – przystosować do zmian, które ze sobą niesie. Mogę wyobrazić sobie swoje emocje, reakcje i planować dalsze działania. Przewidywania wynikają z naszych doświadczeń bądź wiedzy. Zdolność ta jest ważnym elementem samokontroli oraz zabezpieczania się przed stresem.

Zobrazujmy to przykładem. Jestem osobą doświadczającą przemocy ze strony bliskich. Postanawiam wyjść z roli ofiary, podjąć walkę o siebie, o inną jakość życia, życia wolnego od przemocy. Zapoznaję się z możliwościami rozwiązania sytuacji, w której jestem. Wsłuchuję się w głosy specjalistów, korzystam z porad, wsparcia. Przewiduję sam lub wespół z innymi, jakie trudności prawne, ekonomiczne, społeczne może przynieść moja decyzja. Boję się i waham, targają mną sprzeczne emocje. Znam bowiem dotychczasowe zachowanie partnera, wiem, co do tej pory mi zrobił i do czego jest zdolny. W tym moja siła. Gdy w miarę czasu zapanuję nad emocjami i lękiem, mogę oswoić swoje reakcje. Zacznę dostrzegać, że część z trudności jest nieunikniona i chowanie się czy uciekanie przed nimi niczego nie zmieni, a jedynie spowoduje trwanie w związku przemocowym. Gdy zacznę patrzeć na sytuację bardziej realnie, w wyobraźni przewidywać i mierzyć się z zagrożeniem, korzystać ze wsparcia i planować rozwiązania, może to przynieść oczekiwane skutki, upragnioną zmianę. Każde zagrożenie lub utrudnienie wiąże się z mniejszym lub większym stresem, a zmiana – z jego kumulacją. Warto, by wyjść w przewidywaniu poza ten punkt i dostrzec także to, co zmieni się moim życiu po tym trudnym okresie, który zainicjuję, przetrwam i przejdę.

Innym przykładem tego dojrzałego mechanizmu obronnego jest antycypacyjna żałoba.

Na czym polega tłumienie?

Inaczej supresja.

Jednostka półświadomie odkłada na jakiś czas myślenie o niepokojących ją problemach, pragnieniach, uczuciach lub doświadczeniach, lecz po pewnym czasie do nich wraca, ponieważ zdaje sobie z nich sprawę. To nie ucieczka, lecz przeniesienie w czasie rozwiązania danej sytuacji. Osoba posiada zdolność do utrzymywania wszystkich komponentów konfliktu w umyśle, opóźnienia działania, wystąpienia uczuciowej reakcji lub/i myślenia o charakterze martwienia się. To półświadoma decyzja, aby opóźnić skoncentrowanie uwagi na uświadomionym konflikcie lub impulsie.

Mechanizm ten obejmuje również szukanie dobrych stron niekorzystnych wydarzeń, minimalizowanie dyskomfortu, nieokazywanie emocji, postawę stoicką, oraz „liczenie do dziesięciu” zanim się zareaguje. Dzięki temu możliwe jest patrzenie na rzeczywistość nie przez pryzmat kategorii czarno – białych, lecz dostrzeżenie różnych odcieni szarości – w czymś trudnym, stresogennym i niekorzystnym, także elementów pozytywnych. Czy to możliwe, by w czymś, co oceniamy negatywnie dostrzec i pozytywną stronę? Tak, ponieważ żadne, nawet najbardziej traumatyczne doświadczenie nie jest jednowymiarowe, tzn. czarne lub białe.

Ten dojrzały mechanizm obronny obrazuje postawa, która wyraża stwierdzenie „Pomyślę o tym jutro” i pamiętanie, aby pomyśleć o tym jutro.

Jak działa humor jako dojrzały mechanizm obronny?

To otwarte wyrażanie swoich uczuć bez własnego dyskomfortu i przykrego odbioru przez innych. Humor pozwala konfrontować się z tym, co inaczej jest zbyt trudne do zniesienia i pomaga poradzić sobie z tym. W przeciwieństwie do żartu, nie powoduje oderwania uwagi od tego, co jest aktualnym problemem emocjonalnym.

Co to takiego sublimacja?

Jednostka realizuje uczucia lub impulsy potencjalnie groźne poprzez zachowania zastępcze, łatwiej dostępne i akceptowane społecznie. To forma osłabionej, niebezpośredniej ekspresji instynktów. Uczucia są uznawane za własne, modyfikowane i kierowane ku ważnej osobie lub celowi, dzięki czemu osiąga się zaspokojenie instynktownych dążeń, chociażby w niewielkim stopniu. Stosowanie tego mechanizmu zmniejsza przykrość związaną z utratą, dając umiarkowaną satysfakcję.

Warto spojrzeć na przykład: rozładowanie agresji może nastąpić poprzez gry, uprawianie sportu, hobby, jak i wyrażenie impulsów seksualnych w formie romantycznych zalotów.

Czym jest altruizm?

To forma pomocy innym osobom o charakterze zastępczym. Jest konstruktywna i przynosi podświadome (instynktowne) gratyfikacje. Altruizm obejmuje: łagodną i konstruktywną reakcję upozorowaną (wyrażenie uczuć lub zachowań przeciwnych do rzeczywiście odczuwanych), empatię, filantropię oraz służenie innym, które jest nagradzane.

Popatrzmy na przykład: osoba po wyjściu ze związku przemocowego organizuje grupę osób, które przeszły to samo, czego ona doświadczyła w przeszłości. Odwiedza i pomaga im, udzielając informacji, dając rady, pocieszając. Na podstawie własnego doświadczenia odpowiada na pytania i lęki nowych osób doświadczających przemocy.

Co warto jeszcze wiedzieć o dojrzałych mechanizmach obronnych?

Powszechnie występują u osób pomiędzy 12 a 90 rokiem życia.

Integrują rzeczywistość, stosunki międzyludzkie oraz uczucia. Obserwator uznaje je za zalety.

Nauka ich wymaga czasu. Pamiętaj, że nauka stania i chodzenia w dzieciństwie tez wymagała od ciebie czasu, wytrwałości i odbywała się na zasadzie prób i błędów. Tak jest i w tym przypadku. Nie poddawaj się.

Pod działaniem silnego stresu osoba może zmienić je na mniej dojrzałe mechanizmy.

Przygotowała:

dr Monika Gmurek Ekspert Fundacji A.R.T. przeciwprzemocy (https://www.fundacjaart.pl/ludziefundacji/monika-gmurek-ekspert-fundacji-a-r-t-przeciwprzemocy-pl/)

Zdjęcie: Monique Weitch Photography