Czym są mechanizmy obronne?

Czym są mechanizmy obronne?

Najprościej możemy powiedzieć, że to metody radzenia sobie z konfliktami wewnętrznymi w celu ochrony osobowości, zmniejszenia lęku, poczucia winy i frustracji.

Warto zobrazować to przykładem. Wyobraźmy sobie, że spotkaliśmy osobę, która jest dla nas atrakcyjna. Po wpływem pierwszego wrażenia, tworzymy pozytywny obraz tej osoby, nawiązujemy relację. Po pewnym czasie dowiadujemy się, że stosuje ona przemoc fizyczną i psychiczną wobec bliskich. Pojawia się mętlik w głowie, zaprzeczanie usłyszanym informacjom, próba znalezienia wyjaśnienia. Nowe dane jawią się jako niespójne z obrazem osoby, który znamy i współtworzymy (dysonans poznawczy). Dążymy do wyeliminowania narastającego napięcia emocjonalnego i spójności psychicznej stosując jeden z mechanizmów obronnych. Wynajdujemy pozornie racjonalne wytłumaczenia dla czyjegoś zachowania i pomniejszenia lub wyeliminowania winy. Wyjaśnienia te jednak nie odpowiadają rzeczywistości. Oto przykład zastosowania mechanizmu znanego jako racjonalizacja.

Inaczej mówiąc – mechanizmy obronne to procesy psychologiczne, których celem jest ochrona jednostki przed niepokojem i przed świadomością zewnętrznych oraz pochodzących z wewnątrz niebezpieczeństw lub czynników wywołujących stres. Zadaniem mechanizmów obronnych jest dostarczenie jednostce iluzji, że kontroluje ona problematyczną sytuację, wtedy gdy rzeczywista kontrola jest z różnych względów niemożliwa. Iluzoryczna kontrola daje ten sam wynik, co kontrola rzeczywista, to jest zmniejsza niepokój spowodowany przez stres oraz przywraca jednostce na nowo równowagę psychiczną.

Jak działają mechanizmy obronne?

Uruchamiają typowy dla danej jednostki system radzenia sobie z daną sytuacją. Duże znaczenie w tym kontekście ma obecne doświadczenie w określonym zakresie.

Ich działanie jest zasadniczo automatyczne i dokonuje się bez świadomego wysiłku, często także poza naszą świadomością. Zatem jednostka niejednokrotnie jest nieświadoma tych procesów, nie zauważa, kiedy one działają, w ten sposób ich nie nazywa i przez ich pryzmat nie analizuje własnych działań.

Warto jednak zauważyć, że jednostka może rozumieć, znać i świadomie stosować niektóre z mechanizmów obronnych, które pomagają jej w poradzeniu sobie z sytuacjami dla niej stresogennymi, traumatycznymi, takimi, które budzą lęk i niepokój, podważają lub burzą określony sposób myślenia czy wartości, jakimi do tej pory się kierowała.

Mechanizmy obronne warunkują reakcję jednostki na konflikty emocjonalne oraz wewnętrzne lub zewnętrzne źródła stresu. Poszczególne osoby wykazują tendencję do pewnego rodzaju „specjalizacji”, polegającej na używaniu tych samych mechanizmów obronnych w podobnych sytuacjach.

Kto stosuje mechanizmy obronne?

Każdy z nas w różnych sytuacjach, by w sposób mniej bądź bardziej adekwatny poradzić sobie z sytuacjami, które stanowią lub wydają się nam zagrażające i często mają charakter stresogenny. Pełnią rolę przystosowawczą i są niezbędne. Ich stosowanie nie jest błędem. Jest nim natomiast ich nadmiernie lub nieadekwatnie do sytuacji używanie, które w znacznym stopniu może zniekształcać rzeczywistość, utrudniać działanie, prowadząc także do nieadaptacyjnego stylu funkcjonowania.

Czy stosowanie mechanizmów obronnych jest błędem?

Nie, ponieważ pomagają nam one poradzić sobie z różnymi stresogennymi lub/i bolesnymi sytuacjami. Aczkolwiek mogą one mieć charakter mniej bądź bardziej adaptacyjny w zależności od stopnia ich nasilenia i braku elastyczności. U jednostek, które doświadczyły różnych form przemocy fizycznej lub/i psychicznej na pewnym etapie są i mogą być pomocne. Warto jednak zauważyć, że w wielu przypadkach stopniowe uczenie się nowych form (mechanizmów obronnych) mierzenia się z określonymi zdarzeniami warunkuje dojrzalsze, bardziej realne i przystosowawcze radzenie sobie z wyzwaniami dnia codziennego. Co ważne – nauka stosowania dojrzałych mechanizmów obronnych odbywa się małymi kroczkami i nie warto siebie karcić, gdy w określonych przypadkach zastosuje się jeden z już znanych, aczkolwiek mniej adaptacyjnych mechanizmów obronnych. Dobrze jest wtedy – w miarę własnych możliwości – przeanalizować swoją sytuację, nakreślić realny szkic działania i zastanowić się, jak można inaczej poradzić sobie z zaistniałym zdarzeniem. Nieoceniona jest wówczas nie tylko chęć danej osoby, lecz także wsparcie i pomoc innych. Żaden z tych elementów nie jest ważniejszy od drugiego, lecz oba są tak samo ważne.

Jak dzielimy mechanizmy obronne?

Wyróżniamy grupę mechanizmów obronnych: